Χριστούγεννα στην παλιά Αθήνα

Γνωστοί φωτογράφοι απαθανάτισαν εικόνες και στιγμές από μια άλλη εποχή. Η Βαρβάκειος Αγορά τις ημέρες των Χριστουγέννων, με τις γαλοπούλες να κρέμονται σε σειρά, μικρά παιδιά με κοντά παντελονάκια να λένε τα κάλαντα, η άφιξη του «Άγιου Βασίλη» κι ο τροχονόμος στο κέντρο της Αθήνας, περικυκλωμένος από δώρα.

«Άγιος Βασίλης έρχεται» τη δεκαετία του '50. Φωτο: Δημήτρης Χαρισιάδης / Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη

Τρίγωνα-κάλαντα μπροστά από την Ακαδημία, δεκαετία 1950. Φωτό: Κωνσταντίνος Μεγαλοκονόμος/ Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη

Παιδιά από την Πρόνοια υποδέχονται τον Αϊ-Βασίλη, τη δεκαετία του ’60. Φωτό: Δημήτρης Α. Χαρισιάδης/ Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη

Οι τροχονόμοι και τα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα δώρα τους. Φωτογραφία από τη συλλογή Νίκου Πολίτη, Ίδρυμα Σταύρου Νιάρχου

Ιανουάριος 1948

Κουραμπιέδες, 80 δραχμές η οκά. Φωτό: Βούλα Παπαϊωάννου/ Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη

Αθήνα. Δεκέμβριος 1960. Φωτο: Κώστας Μπαλάφας/ Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη

Αφοί Λαμπρόπουλοι, Αθήνα 1950-1960. Φωτό: Κώστας Μπαλάφας/Αρχείο Μουσείου Μπενάκη

Στη Βαρβάκειο Αθήνα, δεκαετία '50. Φωτογραφία Δημήτρης Χαρισιάδης.

Αιόλου στα Χαυτεία το 1948

Κάλαντα κάπου στην Αττική, 1950. Φωτο: Βούλα Παπαϊωάννου/Αρχείο Μουσείου Μπενάκη

Κάλαντα στον ηλεκτρικό παραμονή πρωτοχρονιάς 1953

Φωτογραφία: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΡΙΣΙΑΔΗΣ / Φωτoγραφικό.Αρχείο Μουσείου Μπενάκη

Νυχτερινή άποψη της οδού Σταδίου τα Χριστούγεννα του 1950. © Φωτογραφικό Αρχείο της Γενικής Γραμματείας Επικοινωνίας/Ενημέρωσης.

Οδός Βουκουρεστίου (δεκ. '60): Λίγο πριν τη διασταύρωση με την Πανεπιστημίου. Στη γωνία "Δημήτρης Μυράτ" στη μαρκίζα του "Θεάτρου Αθηνών". Φωτο: cemantron-anastasia.blogspot.gr (Από την σελίδα του Facebook «Μεταμορφώσεις της πόλης - και όχι μόνο»)

 

Η βιτρίνα του καταστήματος Κατράντζος-Σπορ, Αθήνα, 1967 © Αρχείο Κώστα Μεγαλοκονόμου – Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη

Πηγές

https://www.lifo.gr/

https://www.travelstyle.gr/

https://infomust.gr/

https://www.elculture.gr/

Τα Χριστουγεννιάτικα έθιμα της Ρούμελης

Γεμάτη με έθιμα και παραδόσεις είναι η Ρούμελη τις ημέρες της εορταστικής περιόδου. Από «το πάντρεμα της φωτιάς» μέχρι και το βασιλόψωμο, η Ρούμελη έχει πλούσιο λαογραφικό απόθεμα. Μάλιστα στην καλή σοδειά και στη «προκοπή» εστιάζουν οι ευχές και τα πλούσια έθιμα στη Στερεά Ελλάδα.

Τα Κάλαντα

Τα Κάλαντα που τραγουδιόταν σ’ όλο τον Ελλαδικό χώρο έχουν τις ρίζες τους σε πανάρχαιους χρόνους. Τα σημερινά χριστουγεννιάτικα κάλαντα σχετίζονται με την αρχαία «ειρεσιώνη», το «χελιδόνισμα» και το «κορώνισμα», καθώς στην αρχαία Ελλάδα, τα παιδιά έψαλαν ύμνους σε γιορτές, όπως τα Πυανέψια. Τα άσματα αυτά, είδος «καλάνδων», ονομάζονταν από τους αρχαίους «αγερμός» (συνάθροισις). Τα κάλαντα είναι τραγούδια αγυρτικά, του αγερμού, γιατί έχουν σκοπό την είσπραξη και συλλογή χρημάτων. Το έθιμο πήρε το σημερινό όνομά του από τις Ρωμαϊκές και Βυζαντινές Καλένδες. Τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα λέγονταν κατά τόπους με λύρες, νταούλια, τσαμπούνες, βιολιά και λαούτα. Τα παιδιά τα «έλεγαν» συχνά με συνοδεία νταουλιού, καθώς τα τρίγωνα ήταν τότε άγνωστα. Τα παιδιά ξεχύνονταν στους δρόμους και τραγουδούσαν τα κάλαντα, από σπίτι σε σπίτι κι από καφενείο σε καφενείο, λέγοντας: «να τα πούμε;». 

Το Πάντρεμα της φωτιάς

Μετά τα Χριστούγεννα, οπότε στη Ρούμελη έχουμε το αρραβώνιασμα της φωτιάς(γίνεται ξημερώματα των Χριστουγέννων την ώρα που ο λαός την αποκαλεί ανοιχτή ώρα. Η νοικοκυρά βάζει ένα μεγάλο ξύλο στο τζάκι και σύμφωνα με την παράδοση εκείνη την ώρα ό,τι ζητήσεις - θα πρέπει να αφορά τα παιδιά και όχι τους παντρεμένους - μπορεί να γίνει), με το νέο έτος έρχεται η συνέχεια: το πάντρεμα της φωτιάς που γίνεται τα ξημερώματα της Πρωτοχρονιάς. Στο τζάκι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς μπαίνουν δύο μεγάλα ξύλα. Ο «νοικοκύρης» φροντίζει να είναι ακριβώς ίδια και να καίγονται το ίδιο. Σύμφωνα με την παράδοση τα δύο ξύλα συμβολίζουν την αλλαγή της ημέρας αλλά και την αλλαγή του χρόνου. Η παράδοση επιμένει ότι όποια ευχή και αν κάνει κάποιος εκείνη τη μέρα ακόμη και κατάρα, αυτή θα πιάσει τόπο.

Σπούρνι

Σε άλλες περιοχές της Φωκίδας και της Ευρυτανίας αυτό έχει αντικατασταθεί με το «σπούρνι». Ένα μικρό παιδί κάθεται σταυροπόδι μπροστά στο αναμμένο τζάκι, ρίχνει αλάτι πάνω στη φωτιά και κάνει διάφορες ευχές για την οικογένεια, για την υγεία, για τα σπαρτά που σύμφωνα με την παράδοση «πιάνουν τόπο». Αποζημίωση του μικρού παιδιού είναι το πρώτο και καλύτερο κομμάτι «μπακλαβά» που φτιάχνουν οι νοικοκυρές.

Μπακλαβάς

Είτε με καρύδια, που είναι επικρατέστερο, είτε με αμύγδαλα, κάθε σπίτι στην Ρούμελη έχει το μπακλαβά του. Υπάρχει μάλιστα ανταγωνισμός για το ύψος που θα έχει το γλυκό, το μέγεθος του ταψιού που θα χρησιμοποιηθεί ενώ τις προηγούμενες ημέρες το ξενύχτι είναι δεδομένο για να ανοιχτούν τα «χειροποίητα φύλλα».

Βασιλόψωμο - Βασιλοκουλούρες

Μέσα σε όλα τα άλλα ξεχωρίζουν το «βασιλόψωμο» και οι «βασιλοκουλούρες» που τρώγονται ανήμερα του Αγίου Βασιλείου, αφού από τον Άη Βασίλη πήρε το όνομά του. Σε ορισμένες περιοχές εκτός από αλεύρι οι «νοικοκυρές» βάζουν μέσα ρεβίθι αλεσμένο, ή ακόμη και ντόπιο καλαμπόκι. Βάζουν μέσα βασιλικό και μυρωδικά και πάνω του δημιουργούν διάφορα σχήματα και παραστάσεις οι οποίες έχουν σχέση με την καθημερινότητα. Αφορούν είτε στην παραγωγή και τα χωράφια, είτε στην υγεία και τα ακίνητα είτε στην οικογένεια. Μετά το ψήσιμο του είναι έτοιμο να κοπεί, την ώρα του φαγητού, το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς.

«Καμήλες και Ντιβιτζήδες»

Πρόκειται για ένα πρωτοχρονιάτικο έθιμο της Ανατολικής Ρωμυλίας που έχει μεταφερθεί στο Νέο Μοναστήρι της Βόρειας Φθιώτιδας. Έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και παραπέμπει στις γιορτές προς τιμή του Διονύσου, όπου οι πιστοί μεταμφιέζονταν και τιμούσαν τον θεό με σάτιρες και χορούς σε «ξέφρενους» ρυθμούς. Μετά την επικράτηση της χριστιανικής θρησκείας, διαμορφώθηκε ανάλογα για να μπορέσει να διατηρηθεί. Θα μπορούσε να πρόκειται για το έθιμο των Μωμόγερων από το χωριό Λιβερά της ορεινής Τραπεζούντας – μόνο που πρόκειται για ένα άλλο έθιμο της Πρωτοχρονιάς, και έρχεται από την ανατολική Ρωμυλία.

Το δρώμενο Καμήλες και Ντιβιτζήδες (καμηλιέρηδες) είναι ένα από τα πιο γνωστά πρωτοχρονιάτικα έθιμα της ανατολικής Ρωμυλίας. Εξίσου διαδεδομένο είναι στον Πόντο, τη Μικρά Ασία, τα Βαλκάνια, και σε χώρες όπως η Ρουμανία, η Ουγγαρία και η Σλοβενία.

Οι ντιβιτζήδες ντύνονται με προβιές και φορούν στο κεφάλι το καούκι που είναι καπέλο και μάσκα μαζί, είναι φτιαγμένο από «κιτσιά» (αρνίσιο μαλλί), στολισμένο με καθρεφτάκια (για τον ξορκισμό των πνευμάτων) και πολύχρωμες κορδέλες. Στη θέση των δοντιών έχουν «αρμάθες» από ξερά φασόλια. Στη μέση και τα πόδια φορούν μικρά κουδουνάκια που δημιουργούν θόρυβο όταν χορεύουν ή τσακώνονται. Στα χέρια κρατούν το «τοπούζ» (ξύλινο ρόπαλο) το οποίο χτυπούνε χάμω εκβιάζοντας, κατά κάποιον τρόπο, τη γονιμότητα της γης.

Η καμήλα είναι μια ξύλινη κατασκευή σκεπασμένη με «τσόλι» (υφαντό από τραγίσιο μαλλί), με έναν μακρόστενο λαιμό από προβιά, όπως και το κεφάλι της, με κρεμασμένα πολλά μεγάλα μπρούτζινα κουδούνια (τούτσα). Ο θόρυβος των κουδουνιών, καθώς η καμήλα κουνιέται, συντελεί στο ξύπνημα της φύσης από τη χειμωνιάτικη νάρκη.

Η καμήλα στερεώνεται με ζωνάρια δεμένα σταυρωτά πάνω στο ανθρώπινο σώμα και ζυγίζεται με τέχνη για να μη γέρνει και κουράζει τον «καμιλτζή». Οι ντιβιτζήδες, η καμήλα, ο γκαϊντατζής ή ο φιουρτζής (παίζει φλογέρα) συνοδεύουν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς τις σάρτες (χορωδίες) από σπίτι σε σπίτι.

Μετά την πρωτοχρονιάτικη λειτουργία στην πλατεία του Ν. Μοναστηρίου οι ντιβιτζήδες, οι καμήλες και οι μουσικοί θα ανοίξουν το χορό στην πλατεία του χωριού. Λίγο αργότερα στον κύκλο θα πιαστούν κάτοικοι και επισκέπτες, χορεύοντας κυρίως ζωναράδικο και συγκαθιστό. Το γλέντι ολοκληρώνεται αργά το απόγευμα με τη μάχη των ντιβιτζήδων με τις καμήλες, αλλά τα οι χοροί συνεχίζονται όλη την ημέρα στις ταβέρνες του χωριού.

Το σπάσιμο του ροδιού

Στα χωριά της Νότιας Εύβοιας το πρωί της Πρωτοχρονιάς, η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία και ο «νοικοκύρης» κρατάει στην τσέπη του ένα ρόδι, για να το λειτουργήσει. Γυρνώντας σπίτι, πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας – δεν κάνει να ανοίξει ο ίδιος με το κλειδί του – και έτσι να είναι ο πρώτος που θα μπει στο σπίτι, για να κάνει το καλό ποδαρικό, με το ρόδι στο χέρι. Μπαίνοντας μέσα, με το δεξί, σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα, το ρίχνει δηλαδή κάτω με δύναμη, για να σπάσει και να πεταχτούν οι ρώγες του παντού και ταυτόχρονα λέει: «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά».

Τα παιδιά μαζεμένα γύρω-γύρω κοιτάζουν οι ρώγες, αν είναι τραγανές και κατακόκκινες. Όσο γερές κι όμορφες είναι οι ρώγες, τόσο χαρούμενες κι ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.

Ποδαρικό

Πολλοί άνθρωποι στη Φθιώτιδα και την Ευρυτανία πιστεύουν ακόμα και σήμερα ότι είναι σημαντικό το ποιος θα κάνει ποδαρικό στο σπίτι τους. Έτσι, από την παραμονή λένε σε κάποιο δικό τους άνθρωπο, που τον θεωρούν καλότυχο και γουρλή, να πάει την Πρωτοχρονιά να τους κάνει ποδαρικό. Μόλις μπει στο σπίτι τον βάζουν να πατήσει ένα σίδερο για να είναι όλοι σιδερένιοι και γεροί μέσα στο σπίτι στη διάρκεια του καινούργιου χρόνου.

Η «νοικοκυρά» φιλεύει τον άνθρωπο που κάνει ποδαρικό για το καλό του χρόνου. Συνήθως του δίνει μήλα ή καρύδια και μια κουταλιά γλυκό κυδώνι ή ό,τι άλλο γλυκό έχει φτιάξει για τις γιορτές.

Ο νέος χρόνος πρέπει να μας βρει με κάποιο καινούργιο ρούχο, σύμβολο ευημερίας, ενώ μετά το κόψιμο της βασιλόπιτας και αφού μοιραστούν τα δώρα, ξεκινούν τα τυχερά παιχνίδια. Αυτός που θα κερδίσει θα είναι τυχερός για όλη τη νέα χρονιά.

Έθιμα των Φώτων

Από τα Χριστούγεννα ως τα Φώτα δεν είναι λίγοι οι «νοικοκυραίοι» στη δυτική Φθιώτιδα που κρατώντας το έθιμο βάζουν στο τζάκι αδράχτια για να τα βλέπουν οι καλικάντζαροι και να μην κατεβαίνουν από την καπνοδόχο. Οι πιστοί στις παραδόσεις, από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι τα Θεοφάνεια, που φεύγουν οι καλικάντζαροι, δεν τρώνε ελιές, φασόλια και σύκα για να μην κάνουν καλογήρους.

Σε χωριά της δυτικής Φθιώτιδας το βράδυ της παραμονής των Φώτων μεγάλες παρέες αγοριών και μεγαλύτερων ανδρών κρατώντας μεγάλα κουδούνια στα χέρια τα οποία χτυπούσαν συνεχώς, γύριζαν από σπίτι σε σπίτι και έψαλλαν τα κάλαντα των Φώτων. Οι «νοικοκυραίοι» του χωριού τους φίλευαν χριστουγεννιάτικα εδέσματα τα οποία στο τέλος της βραδιάς γεύονταν όλοι μαζί στις ταβέρνες του χωριού τραγουδώντας και χορεύοντας.

Καλοσκοπή

Την παραμονή των Φώτων τα παιδιά έψελναν κάλαντα από σπίτι σε σπίτι. Ανήμερα οι Καλοσκοπίτες έπαιρναν αγιασμό από την εκκλησία και αφού άγιαζαν το σπίτι και τα ζωντανά τους, στη συνέχεια άγιαζαν και τα χωράφια τους. Ξεχωριστή θέση είχαν τα αμπέλια στα οποία έθαβαν κάθε χρόνο ένα μπουκάλι με αγιασμό για καλή σοδειά.Επίσης το βράδυ οι άντρες του χωριού πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούσαν:

Λούκα λούκα νίκα

μες’ την ταβριτζίκα

Άντε μωρέ Γιάννη

Φέρε μας λουκάνι

ας είναι και σαλάμι

περιμένοντας οι νοικοκυρές να τους φιλέψουν λουκάνικα που είχαν φτιάξει τα Χριστούγεννα και κρασί.

Χοιροσφαγή

Στα ορεινά χωριά της δυτικής Φθιώτιδας τα γουρούνια είναι το πλέον συνηθισμένο οικόσιτο ζώο. Σύμφωνα με την παράδοση, η απόκτηση ενός χοίρου ήταν πάντα θέμα αρχοντιάς, κοινωνικής και οικονομικής επιφάνειας. Για να δηλωθεί το περίλαμπρο της γιορτής των Χριστουγέννων λοιπόν, το έθιμο ήταν η σφαγή του γουρουνιού. Η προετοιμασία για τη σφαγή τους ξεκινά πολύ νωρίς αφού οι «νοικοκυρές» είναι υποχρεωμένες να βρουν πλέον γανωματή για να γανώσουν (να κασιτερώσουν) τα οικιακά σκεύη που είναι αναγκαία για την χοιροσφαγή.

Ακόμη και σήμερα που δεν είναι απαραίτητα όλα αυτά τα σκεύη, η χοιροσφαγή παραμένει ολόκληρη τελετουργία: απαραίτητα για την τήρηση του εθίμου είναι η φωτιά, το κάρβουνο και το λιβάνι καθώς την ώρα της  σφαγής η νοικοκυρά θα πρέπει να τα ρίξει πάνω στο γουρούνι ενώ στο στόμα του χοίρου τοποθετούν ένα λεμόνι για να μένει ανοιχτό και να ευωδιάζει. Όταν τελικά τελειώσουν τους χοίρους, ολόκληρη η γειτονιά ξεκινά ένα γλέντι ενώ την ίδια ώρα οι νοικοκυρές ξεκινούν να φτιάξουν τα λουκάνικα και τις «τσιγαρίθρες».

Τσιγαρίθρες

Είναι μια παλιά ιεροτελεστία για να διαχωρίσουν το λίπος του χοιρινού από το κρέας. Κόβονται κομμάτια λίπους από τα πιο «παστωμένα» τμήματα του χοιρινού κυρίως στην κοιλιακή χώρα τα οποία έχουν και λίγο κρέας. Το τοποθετούν στο καζάνι με πολύ φωτιά και αρχίζει να βράζει και έτσι βγάζουν το λίπος το οποίο παλιά το αποθήκευαν για την υπόλοιπη χρονιά. Συγχρόνως τα μικρά κομμάτια λίπους και κρέατος μειώνονται συνεχώς και στο τέλος ότι απομείνει το σβήνουν με καλό κρασί κι αυτό για πολλές μέρες είναι ένας καλός και πρόχειρος μεζές που συνοδεύει τα τραπέζια.

Το Μπουμπάρι

Ένα εξαιρετικό παραδοσιακό έδεσμα και λαμπρός κρασομεζές, σήμα κατατεθέν για τα περισσότερα Χριστουγεννιάτικα Ρουμελιώτικα τραπέζια, είναι το μπουμπάρι. Γίνεται απ’ το παχύ έντερο του γουρουνιού, παραγεμισμένο με σκωτοπλέμονα, κοπανιστό κρέας, πλιγούρι, πράσο και διάφορα μυρωδικά και ψημένο στο φούρνο. Στη Φθιώτιδα, τη Θεσσαλία και την Ήπειρο, το λέμε μπουμπάρι ή μπομπάρι, στην Εύβοια κι αλλού αματτυά, ματτυά, οματιά, ματιά, μπάμπω, μπούμπα και δεκάδες άλλα ευφάνταστα ονόματα και πολλές παραλλαγές. Και τούτο το έδεσμα έρχεται από την απώτατη ελληνική αρχαιότητα, όταν παραγέμιζαν τη φύσκη, το παχύ έντερο των ζώων, με διάφορα κρεατικά και καρυκεύματα, ακόμη και αίμα (εξού και  αματτυά, η αιματία των αρχαίων), όπως και στους αλλάντας (λουκάνικα).

Πασπαλάς

Κρέας από την κοιλιά του χοιρινού.  Το έβραζαν σε καζάνι γιατί έφτιαχναν μεγάλες ποσότητες και δεν υπήρχαν τα ψυγεία για να το διατηρήσουν, το έβαζαν σε τενεκέδες του τυριού και το διατηρούσαν για 2-3 μήνες(μέχρι τη λαμπρή είχαν πασπαλά).

Πηχτή

 Μεζές που μπορεί να κρατήσει καιρό και να συντροφεύει το κρασί και το τσίπουρο.Είναι παστό χοιρινό κρέας -συνήθως από το κεφάλι του ζώου, με αλάτι και πράσο.

Το τσίκνισμα

Τα ξημερώματα των Χριστουγέννων σε ορισμένες περιοχές της Φθιώτιδας και κυρίως στις περιοχές της Λοκρίδας το… τσικνίζουν. Μετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας τα ξημερώματα της ημέρας ανάβουν τις φωτιές και πριν ακόμα βγει ο ήλιος έχουν ήδη στήσει το χριστουγεννιάτικο τραπέζι με χοιρινά και μεζέδες.

Το «τάισμα» της βρύσης

Τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων, στα χωριά της Κεντρικής Ελλάδας, γίνεται το λεγόμενο «τάισμα» της βρύσης. Οι κοπέλες του χωριού, λίγες ώρες πριν ξημερώσει Χριστούγεννα, πηγαίνουν στις βρύσες του χωριού και τις αλείφουν με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και όπως γλυκό είναι το μέλι, έτσι γλυκιά να είναι και η ζωή τους. Μ’ αυτή την κίνηση παίρνουν από τη βρύση το «αμίλητο» νερό. Για να έχουν καλή σοδειά έφερναν στη βρύση βούτυρο, τυρί, ή ψημένο σιτάρι ή κλαδί ελιάς, ή όσπρια και φρόντιζαν να φτάσουν εκεί όσο το δυνατόν νωρίτερα, γιατί, όπως έλεγαν, όποια θα πήγαινε πρώτη στη βρύση, αυτή θα στεκόταν και η πιο τυχερή ολόκληρο το χρόνο. Επιστρέφοντας στο σπίτι, οι γυναίκες, έφερναν το καινούργιο νερό, αφού πρώτα είχαν αδειάσει από τα βαρέλια τους το παλιό. Η διαδικασία αυτή της μετάβασης και της επιστροφής στη βρύση, γίνεται σιωπηλά- για αυτό και ονομάστηκε αμίλητο νερό. Με το «αμίλητο» νερό οι γυναίκες ραντίζουν τα σπίτια τους, για ευρωστία και καλή τύχη.

Ήθη και έθιμα της πρωτοχρονιάς, όπως τα διηγούνται οι γυναίκες της Σουβάλας

Χρυσούλα Α.Βαλάσκα

«Για την Πρωτοχρονιά ετοιμάζαμε τα γλυκά: μπακλαβά με φύλλο πλαστό, μύγδαλο και καρύδι, τη σαμόπιτα με σουσάμι, λίγο μύγδαλο και πετιμέζι. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς στέλναμε τα παιδιά στους παππούδες, τους θείους τους νονούς, με ένα πιάτο γλυκά σε πεντακάθαρη πετσέτα, να κάνουν ποδαρικό. Τα καλοδέχονταν, τα έβαζαν να καθίσουν λίγο για την καλή χρονιά και τα φίλευαν με ότι καλούδια είχαν. Εμείς οι γυναίκες πηγαίναμε πρωί – πρωί στη βρύση της γειτονιάς, και ρίχναμε σιτάρι, καλαμπόκι, γλυκά και λεφτά με την ευχή να τα τρέχουν κι οι σοδειές όλο το χρόνο όπως έτρεχε το νερό στη βρύση».

Γιαννίτσα Ν.Βελλή

«Για του Αϊ -Βασιλειού φκιάναμε το βράδυ τις δίπλες με πλαστό φύλλο και πετιμέζι, σιαμόπιτα, στη γάστρα, άλλα καημένα, άλλα άκαγα, άλλα φουσκώναμε με το πετιμέζι, άλλα γενόντανε λάσπη, άλλα ήτανε ξερά, άλλα χλωρά! Το πρωί οι νοικοκυράδες  παίρναμε γλυκά, λεφτά, καλαμπόκι, σιτάρι, βαμπακόσπορο, ότι ήθελες έβλεπες και τα πααίναμε στη βρύση. ΄Έτρεχε το νερό στις κουρίτες, τα ρίχναμε μέσα, να τρέξνε τα εισοδήματα, όπως τρέχει το νερό της βρύσης. Δραμάγαμε ύστερα τα τρελάδια να βρούμε κανένα πενηνταράκι».

Το ψήσιμο της πίτας στη γάστρα

Κάποιες νοικοκυρές ακόμη και σήμερα χρησιμοποιούν τον παραδοσιακό τρόπο μαγειρέματος. 

* Η παρακάτω φωτογραφία τραβήχτηκε το 2016 από το μαντρί των Γιάννα και Βαρβάρα Κυρίτση από την περιοχή Γουναρέϊκα στην Άνω Πολύδροσο ανήμερα των Χριστουγέννων.

Στη γάστρα ψήνανε το ψωμί, τις πίτες και διάφορα άλλα φαγητά. Η διαδικασία ήταν η εξής: Ανάβανε φωτιά με πολλά κλαρούδια και από πάνω βάζανε τη γάστρα και αφήνανε να καούν τα ξύλα, μέχρι να γίνουν κάρβουνο. Με αυτό τον τρόπο «καιγότανε» η γάστρα. Στη συνέχεια τραβούσαν στην άκρη τα κάρβουνα και έβαζαν τη σιδεροστιά*. Πάνω στη σιδεροστιά τοποθετούσαν το ταψί με το φαγητό και το σκεπάζανε με τη γάστρα, πάνω στη οποία έβαζαν τα κάρβουνα που είχαν τραβήξει στην άκρη και αφήνανε το φαγητό να ψηθεί.

*σιδεροστιά (σίδερο- εστία): ο σιδερένιος τρίποδας που τοποθετείται στο τζάκι, κοινά πυροστιά.

Ήθη, έθιμα και αναμνήσεις των Ρουμελιώτικων τόπων αποτυπώνονται στο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ που ακολουθεί το 1982: Μαριολάτα, Γραβιά, Βάργιανη, Καστέλια Αποστολιάς (Κάνιανη), Λιλαία-Επτάλοφος, Πολύδροσος (Σουβάλα), Αμφίκλεια, Άμφισσα, Γαλαξίδι)….

Πηγές

https://iparnassos.gr/

https://www.sofokleousin.gr/

https://www.fokidanews.gr/

http://fokisonline.blogspot.com/

https://polydrososparnassou.blogspot.com/

https://lispolydrosou.blogspot.com/