Ριζώματα: Ρόζα Ιμβιώτη: Η «Κόκκινη δασκάλα» της ζωής και του σχολείου

Η Ρόζα Ιμβριώτη, γεννήθηκε το 1898 στην Αθήνα. Αποφοίτησε από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και συνέχισε τις σπουδές της στη Γερμανία και τη Γαλλία. Παντρεύτηκε το φιλόσοφο Γιάννη Ιμβριώτη. Από το 1920-30 εργάζεται ως καθηγήτρια φιλόλογος σε γυμνάσια. Το 1924 διδάσκει στη Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία, Φιλοσοφία της Ιστορίας. Ακολουθούν τα «Μαρασλειακά», με επικεφαλής τους Γληνό, Δελμούζο και Τριανταφυλλίδη. Η Ρόζα Ιμβριώτη απολύεται το 1924, επανέρχεται το 1926 στην υπηρεσία της και το 1927 βρίσκεται πάλι δίπλα στο Γληνό, με την προοδευτική μερίδα του «Ομίλου». Πηγαίνει στο Κιλκίς με δυσμενή μετάθεση. Από το 1930 ως το 1933 μετεκπαιδεύεται μαζί με το σύντροφό της Γιάννη Ιμβριώτη στο Παρίσι και Βερολίνο. Το 1934 γίνεται γυμνασιάρχης. Η πρώτη γυναίκα γυμνασιάρχης. Το 1937 αναλαμβάνει να ιδρύσει το «Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών» στην Καισαριανή όπου εφάρμοσε πρωτοποριακές για την εποχή της παιδαγωγικές μεθόδους. Η ίδια, πρωτοστατεί στην οργάνωση του Α` Πανελλήνιου Συνεδρίου Γυναικών και εκλέγεται μέλος του Συμβουλίου της Διεθνούς Ένωσης Γυναικών.

Ειδικό σχολείο

Οι δραστηριότητες στο εσωτερικό του σχολείου, ήταν μοιρασμένες και αφορούσαν την εργασία του χεριού, τη γυμναστική και την ανάπαυση. Οι δραστηριότητες αυτές σχετίζονται με τις αρχές που πρέπει να τηρεί το ειδικό σχολείο σύμφωνα με την παιδαγωγό: α) να έχει υπόψιν του την «άρρωστη ψυχή» του παιδιού, β) να κάνει δυνατή την πλατειά συγκέντρωση του παιδιού, γ) να παρέχει μόρφωση για να καταστεί το παιδί ικανό να αντικρύσει τις ανάγκες της ζωής (Ιμβριώτη, 1937: 196). Με βάση αυτά, η δραστηριοποίηση του παιδιού στο σχολείο έχει στόχο «να προάγει το σώμα και την ψυχή» (Ιμβριώτη, 1939a: 131), καθώς η απώτερη στοχοθεσία του ειδικού σχολείου σχετίζεται με τη βούληση να γίνουν τα παιδιά χρήσιμοι και ικανοί άνθρωποι για τη ζωή. Τα παιδιά στο ειδικό σχολείο ασχολούνται με τις εργασίες του κήπου, με την περιποίηση των ζώων, με το εργαστήριο, με το πρατήριο, με τη χειροτεχνία, κάνουν εκδρομές, επισκέψεις σε εργοστάσια, σε λιμάνια, στις αγορές, κάνουν δραματοποιήσεις με την άμμο και τον πηλό (Ιμβριώτη, 1939b: 205). Η Ρόζα Ιμβριώτη οργάνωσε το Ειδικό Σχολείο και το διεύθυνε από το 1937 μέχρι τις 21 Νοεμβρίου 1946 που τέθηκε σε διαθεσιμότητα για πολιτικούς λόγους, στο πλαίσιο του εμφυλίου πολέμου 1946-1949.

Από παράσταση στο πρώτο Ειδικό Σχολείο στην Καισαριανή

Το σχολείο σήμερα

Κεντρική παιδαγωγική θέση

Κεντρική παιδαγωγική της θέση αποτελεί η σύνδεση του σχολείου με την κοινωνία. Αναφερόμενη στις εμπειρίες της από τη Γερμανία προβάλλει τη θέση για το ενιαίο διαφοροποιημένο σχολείο (αργότερα στη ζωή της θα μιλήσει για την πολυτεχνική εκπαίδευση, που αναπτύχθηκε στην ΕΣΣΔ). Το ενιαίο διαφοροποιημένο σχολείο: «ζητά να δοθεί στον καθένα το δικαίωμα να αναπτύξει τον εαυτό του σε τόσο βαθμό όσο του επιτρέπουν οι δυνάμεις του χωρίς κανένα εμπόδιο κοινωνικό ή οικονομικό κι ακόμα ζητεί να έχει το δικαίωμα η κοινωνία να κάνει επιλογή του ανθρώπινου υλικού τέτoια, ώστε υψώνοντας τον καθένα στη θέση όπου του επιτρέπουν οι δυνάμεις του, να δημιουργήσει για αύριο μια καλύτερη κοινωνία» (Ιμβριώτη, 1931a: 189).

Η Εθνική αντίσταση και η εκπαίδευση του βουνού

Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής παίρνει μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Το 1943 συμμετέχει στο Κεντρικό Συμβούλιο της ΕΠΟΝ και το 1944 πηγαίνει στην Ελεύθερη Ελλάδα. Σχεδιάζει το πρόγραμμα της ΠΕΕΑ για μια «Δημοκρατική Παιδεία» με τους συνεργάτες της, Κώστα Σωτηρίου και Μιχάλη Παπαμαύρο. Διευθύνει το παιδαγωγικό φροντιστήριο της Τύρνας. Γράφει το Αναγνωστικό «Αετόπουλα». Η «ευγνωμονούσα πατρίς» την αντάμειψε με φυλάκιση και εκτόπιση από το 1948 μέχρι το 1951.

Η Ρόζα Ιμβριώτη, ως διευθύντρια του Παιδαγωγικού Φροντιστηρίου της Τύρνας, δίδασκε τα παρακάτω μαθήματα: Παιδαγωγική, Γενική και Ειδική Διδακτική, στοιχεία για την οργάνωση της Παιδείας, τα προσχολικά ιδρύματα, τα σχολεία αναλφάβητων, τη διοίκηση της εκπαίδευσης, αγωγή του πολίτη (σκίτσο μιας δημοκρατικής αγωγής). Σύμφωνα με σχόλια των συναδέλφων της, φιλοδόξησε μιας υψηλής στάθμης παιδεία, βασισμένη στο σχολείο εργασίας (Χαρίτος, 1984: 118). Το αναγνωστικό «Τ’ αετόπουλα» περιλαμβάνει δύο θεματικές ενότητες. Η ίδια η παιδαγωγός αναφερόμενη στο περιεχόμενο του βιβλίου τονίζει ότι «τίποτα δεν είναι μέσα σ’ αυτό το βιβλίο φτιαχτό, φανταστικό. Όλα όσα γράφει είναι γεγονότα της καθημερινής ζωής μέσα στον εθνικοαπελευθερωτικό και απολυτρωτικό αγώνα» (Ιμβριώτη, 1962: 472). Η πρώτη ενότητα αφορά τους εθνικούς αγώνες (Τα αετόπουλα, 1944: 13 - 77) και η δεύτερη αναφέρεται σε τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και της κοινωνικής ζωής (Τα αετόπουλα, 1944: 81 – 123). Η γλώσσα του αναγνωστικού είναι η δημοτική και μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί μια ιδιάζουσα και πρωτότυπη εφαρμογή των αρχών του σχολείου εργασίας μέσα σε ιδιάζουσες συνθήκες.

Πτυχίο από το παιδαγωγικό φροντιστήριο της Τύρνας, υπογεγραμμένο από τη διευθύντρια, Ρ. Ιμβριώτη

Στο κέντρο όρθια η Ρόζα Ιμβριώτη, με μαθήτριες και δασκάλες στη Χίο

Η εξορία στο Τρίκερι

Η Ρόζα Ιμβριώτη, προσπάθησε να οργανώσει την εκπαίδευση των συνεξορίστων της γυναικών. Έτσι, στη δεύτερη φάση της εξορίας στο Τρίκερι (Αύγουστος 1950) γίνεται η ίδια εμπνευστής και οδηγός της εκπαιδευτικής προσπάθειας. Καταρτίζονται: α) το μορφωτικό πρόγραμμα του στρατοπέδου και β) η ποιοτική ψυχαγωγία του. Με λίγα βοηθήματα-βιβλία, η Ρ. Ιμβριώτη κάνει ένα μορφωτικό πρόγραμμα, ύστερα από συλλογική μελέτη με την εκπαιδευτική ομάδα. Έτσι, οργανώνονται εκλαϊκευτικά μαθήματα γενικής ιστορίας και γεωγραφίας. Τα μαθήματα δίνονται με μορφή διαλέξεων. Οι εξόριστες μαζεύονται σε ομάδες των σαράντα ατόμων σε μια σκηνή και παρακολουθούν τη δασκάλα που μετέδιδε τα μάθημα με τσίλιες, διότι οι συγκεντρώσεις απαγορεύονται με ποινή στρατοδικείου. 52 δασκάλες διδάσκουν όλες τις εξόριστες με αποτέλεσμα: 470 να ολοκληρώσουν τη στοιχειώδη εκπαίδευση, 80 να διδαχθούν τα αντίστοιχα μαθήματα του γυμνασίου κάθε τάξης, 15 απόφοιτες γυμνασίου να προετοιμαστούν για το πανεπιστήμιο και να διδαχθούν ξένες γλώσσες και λογιστική (Θεοδώρου, 30/8/1998: 33).

Εξόριστες στο Τρίκερι μπροστά στις σκηνές

Ο επίλογος

Η Ρόζα Ιμβριώτη, γνώριζε ότι το ουσιαστικό πρόβλημα δεν είναι να ερμηνεύσεις τον κόσμο αλλά να προσπαθήσεις να τον αλλάξεις. Γι' αυτό άλλωστε έδινε τόση έμφαση στο κομμάτι της εκπαίδευσης. Πίστευε ότι οι νέοι πρέπει να προσπαθούν για το καλύτερο και αυτό γίνεται μόνο μέσα από τους κοινωνικούς και συλλογικούς αγώνες. Η ίδια, ήθελε δασκάλους με ανεξαρτησία και ανθρωπιά. Με τις εκπαιδευτικές προτάσεις, επιδίωξε να παρουσιάσει ένα εκπαιδευτικό σύστημα οικοδομημένο έτσι, που να σχηματίζει ένα μορφωτικό σύνολο, το οποίο να ασκεί μεγάλη δύναμη στη ζωή του λαού. Πρότεινε ένα καινούργιο σχολείο, περισσότερο προσαρμοσμένο στις ανάγκες της κοινωνίας. Ένα σχολείο, που σύμφωνα με τις απόψεις της να υπηρετεί όσο γίνεται ουσιαστικότερα τον κοινωνικό του προορισμό.

Αυτό άλλωστε αποδεικνύεται και από τα λεγόμενα της: «Ο δάσκαλος δεν είναι μόνο γράμματα, είναι περισσότερο από όλα ο ίδιος παράδειγμα αγωνιστικό και αποφασιστικό με τη δράση του, με το βίο και την πολιτεία του για τους μαθητές του. Με τη δημιουργικότητα η αγωγή αποκτά νέα ποιότητα, γίνεται «ανθρωπομορφική» και βοηθά τον άνθρωπο να γίνει δημιουργός και αφέντης της τύχης του και του κόσμου. Η αποστολή του Δασκάλου είναι να φτιάξει ανθρώπους, μα για να φτιάξουμε ανθρώπους, πρέπει πρώτα εμείς να γίνουμε άνθρωποι. Δεν μπορούμε να μείνουμε έξω από τους αγώνες του λαού, να μην κάνουμε δήθεν πολιτική. Γιατί τότε κάνουμε πολιτική αντίθετη από τα συμφέροντα του λαού. Εμείς θα φτιάξουμε ανθρώπους συνειδητούς και ελεύθερους. Χρέος μας είναι να σταθούμε πλάι στο λαό μας και στην ανάγκη να τον οδηγήσουμε».

Η Ρόζα Ιμβριώτη πέθανε στην Αθήνα το 1977 πιστή στις ιδέες της ως το τέλος. Τιμώντας τη μνήμη της αλλά και το πρώτο ειδικό σχολείο που ίδρυσε στην Καισαριανή, οι εκπαιδευτικοί της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Βύρωνα-Καισαριανής-Παγκρατίου μετονόμασαν το 2004 τον Σύλλογο Εκπαιδευτικών Π.Ε. «ΡΟΖΑ ΙΜΒΡΙΩΤΗ».