Πάσχα, Ανάσταση και Λαμπρή...Το Πάσχα θα έλεγε κανείς πως συμβολίζει τη νίκη της ζωής πάνω στον θάνατο. Η Σταύρωση εγκυμονεί την Ανάσταση, το πένθος και τη χαρά.
Η λαογράφος Μιράντα Τερζοπούλου επισημαίνει: «Ο θεός πεθαίνει, ενώ ο κόσμος ξαναγεννιέται, κηδεύεται μέσα στην οργιαστική ανθοφορία της φύσης, θάβεται κάτω από σωρούς λουλουδιών». «Θάνατος γονιμοποιός. Οι θιασώτες του, αβέβαιοι πάντα, προσπαθούν με μαγικές ενέργειες να επηρεάσουν τις ανεξιχνίαστες βουλές των καταχθόνιων πνευμάτων, τους υποβάλλουν τις φανερές και αφανέρωτες επιθυμίες τους. Η ενιαύσια αναβλάστηση, ξέσπασμα της παγκόσμιας ζωτικότητας, απαντά ωστόσο σταθερά, ανανεώνοντας κάθε άνοιξη μια υπόσχεση αιωνιότητας».
Από την άλλη ένα τραγούδι από το Μέλι Ερυθραίας της Μικράς Ασίας λέει: Χριστός Ανέ - Χριστός Ανέστη μάτια μου/ Χριστός Ανέστη μάτια μου κι έλα να φιληθούμε/, έτσ' είναι μάτια μου, έτσ' είναι κι έλα να φιληθούμε/ πάρε και κλη - πάρε και κλήμα τ' αμπελιού/ πάρε και κλήμα τ' αμπελιού κι έλ' να στεφανωθούμε/. Εβγα να με δεις που ήρθα/ τ' άστρι μ' έφερε τη νύχτα. Ομορφη που 'ναι η Λαμπρή απ' όλες τσι σκολάδες,/που βγάζουν την Ανάσταση μ' ολόχρυσες λαμπάδες./ Βιόλα μου και κατιφέ μου/ δε σ' αλησμονώ ποτέ μου...»
Ο Γιάννης Ρίτσος στην «Εαρινή Συμφωνία» γράφει: «Άκου τα σήμαντρα των εξοχικών εκκλησιών. Φτάνουν από πολύ μακριά από πολύ βαθιά. Απ' τα χείλη των παιδιών απ' την άγνοια των χελιδονιών απ' τις άσπρες αυλές της Κυριακής απ' τ'αγιοκλήματα και τους περιστεριώνες των ταπεινών σπιτιών. Άκου τα σήμαντρα των εαρινών εκκλησιών. Είναι οι εκκλησίες που δε γνώρισαν τη σταύρωση και την ανάσταση. Γνώρισαν μόνο τις εικόνες του Δωδεκαετούς που 'χε μια μάνα τρυφερή που τον περίμενε τα βράδια στο κατώφλι έναν πατέρα ειρηνικό που ευωδίαζε χωράφι που 'χε στα μάτια του το μήνυμα της επερχόμενης Μαγδαληνής. Χριστέ μου τι θα 'τανε η πορεία σου δίχως τη σμύρνα και το νάρδο στα σκονισμένα πόδια σου;»
Αν και το Πάσχα είναι ταυτισμένο με τη χριστιανική παράδοση, οι ρίζες των εθίμων που τελούνται αυτή την περίοδο έχουν μακρινή προέλευση: Από τις αρχέγονες τελετουργίες που αποτυπώθηκαν στις μυθολογίες όλων των λαών και οι οποίες βασίζονται στην έννοια της «Ανάστασης», ως απόπειρας ερμηνείας των επαναλαμβανόμενων κύκλων της φύσης και της ζωής. Με τις σχετικές τελετουργίες, ο άνθρωπος γιόρταζε την «αναγέννηση» της γης την άνοιξη και υμνούσε το φως του ήλιου, ενώ εκφραζόταν η ανάγκη για καλυτέρευση της ζωής του. Σαφής αναφορά στην αρχέγονη αυτή λειτουργία αποτελεί η ελληνική λέξη Λαμπρή (με αρχαιοελληνικές ρίζες), η οποία εκφράζει πολύ περισσότερα από τη λέξη Πάσχα (προέρχεται από το εβραϊκό «Πεσάχ»: διάβαση).
Τα έθιμα της Λαμπρής
Προερχόμενα από παραδόσεις που χάνονται στο βάθος του χρόνου, τα έθιμα για τον εορτασμό του Πάσχα δίνουν ένα ξεχωριστό χρώμα στον τρόπο που η Ελλάδα γιορτάζει. Για κείνους που δεν κατάφεραν να γιορτάσουν το Πάσχα σε άλλον τόπο από αυτόν που διαμένουν, θα μπορέσουν να ταξιδέψουν μέσα από αυτό το νοητό ταξίδι και να γνωρίσουν νέους τόπους, ήθη και έθιμα…
Στα ρουμελιώτικα λημέρια
Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 το Ρουμελιώτικο Πάσχα ήταν η κορυφαία από τις εκδηλώσεις που οργανώνονταν ανήμερα το Πάσχα στη Λαμία. Στο λόφο του Αγίου Λουκά μέσα στα πεύκα είχαν καθορισμένο ραντεβού χιλιάδες κάτοικοι της Λαμίας αλλά και οι επισκέπτες της πόλης. Εκεί προσφέρονταν εκτός από δωρεάν αρνί ψητό σε όλους, κρασί και μουσική. Μια πόλη ενώνονταν κάθε Πάσχα και για πολλά χρόνια σε μία μεγάλη παρέα, με εκατοντάδες αρνιά να θυσιάζονται για τους επισκέπτες. Όμως στα μέσα της δεκαετίας του 1990 αυτό το παραδοσιακό αντάμωμα ανήμερα που Πάσχα όπου η πόλη γίνονταν μία παρέα θυσιάστηκε στον εκσυγχρονισμό. Απέτυχαν δε και άλλες απόπειρες να ζωντανέψει σε διάφορα άλλα σημεία της Λαμίας. Έμεινε άρρηκτα δεμένο με τις συνήθειες των απλών πολιτών στους δρόμους τα σοκάκια και τις αλάνες της πόλης.
Η Ρούμελη με το Πάσχα και τα έθιμα που το συνοδεύουν είναι ένας προορισμός με ιδιαίτερα έντονο ελληνικό χρώμα, βαθιές ρίζες μέσα στο χρόνο και με άρωμα παράδοσης. Οι μεγάλες παρέες, το αρνί στη σούβλα και η διασκέδαση είναι στοιχεία που θα βρει ο κάθε επισκέπτης σε κάθε χωριό της Ρούμελης και μαζί και την Ρουμελιώτικη φιλοξενία. Τα Πασχαλινά έθιμα στη Ρούμελη έλκουν την καταγωγή τους από τον περασμένο αιώνα και όχι μόνο δεν ξεθωριάζουν με το πέρασμα του χρόνου, αλλά ζωντανεύουν όλο και περισσότερο, καθώς οι νεότερες γενιές συμμετέχουν με ιδιαίτερο μεράκι και κέφι, τόσο στην προετοιμασία του «λάκκου», της φωτιάς και στο σούβλισμα, όσο και στο πασχαλινό γλέντι που ακολουθεί.
Μεγαλοβδόμαδο στην Λαμία και ειδικά την Μεγάλη Παρασκευή ξεχωρίζει η περιφορά και κυρίως τη συνάντηση των Επιταφίων στην Πλατεία Πάρκου της πόλης με τη συμμετοχή της Φιλαρμονικής και χιλιάδων κατοίκων και επισκεπτών ενώ μετά το τέλος της περιφοράς των επιταφίων επικρατεί το αδιαχώρητο στα μεζεδοπωλεία με τα σαρακοστιανά μέσα και έξω από την πόλη της Λαμίας.
Στην Αρκίτσα τη Δευτέρα του Πάσχα πραγματοποιείται το έθιμο της Ρωμάνας, όπου αναβιώνει ο πολιτιστικός σύλλογος. Γυναίκες, με τοπικές ενδυμασίες τραγουδώντας το τραγούδι της Ρωμάνας συγκεντρώνουν χρήματα και υλικά για να φτιάξουν παραδοσιακές πίτες. Το ίδιο απόγευμα στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου υπό τους ήχους παραδοσιακής μουσικής προσφέρουν τις πίτες που ετοίμασαν και γίνεται ένα κλασικό γλέντι με χορό και κρασί.
Στην Αράχωβα ανήμερα του Πάσχα ξεκινάει η περιφορά της Εικόνας του Αγίου Γεωργίου, την οποία συνοδεύουν περί τα 500 άτομα ντυμένα με παραδοσιακές φορεσιές. Την επομένη πραγματοποιείται αγώνας δρόμου των γερόντων (ανηφορικός δρόμος), οι οποίοι ξεκινούν από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και φτάνουν στον λόφο. Ακολουθούν χορευτικά συγκροτήματα και το απόγευμα χορεύουν γυναικείοι χορευτικοί σύλλογοι. Οι εκδηλώσεις συνεχίζονται με κλέφτικα αγωνίσματα, της το σήκωμα της πέτρας.
Στην
Αμφίκλεια Φθιώτιδας δεν ψήνει ο καθένας μόνος το αρνί του, αλλά όλη η γειτονιά
μαζί. Έτσι συντηρούν μια παράδοση ετών αλλά και γενεών. Καθιερωμένος τόπος
συνάντησης. Στις γειτονιές και τα σταυροδρόμια της Αμφίκλειας βλέπεις να
ψήνονται 10-15 ίσως και περισσότερα αρνιά στη σειρά. Ταυτόχρονα, οι νοικοκυρές
μαγειρεύουν τα συκωτάκια και τα έντερα από τα αρνιά και τα σερβίρουν σε όλη τη
γειτονιά μαζί με κόκκινα αυγά. Πριν από το τέλος του ψησίματος όλοι μαζί λένε
το «Χριστός Ανέστη» και πριν ο καθένας πάρει τον δρόμο για το γιορτινό τραπέζι
του σπιτιού του θα πρέπει πρώτα να ολοκληρωθεί το γλέντι στην παρέα έστω και αν
θυσιάσουν μία πλάτη από το αρνί ή κάποιες φορές και περισσότερο. Μάλιστα πολλές
από τις παρέες που έχουν ριζώσει διαχρονικά φροντίζουν να εξασφαλίσουν ρεφενέ
ένα μικρό αρνί για να βγει από την φωτιά πρώτο να το θυσιάσουν στο γλέντι της παρέας. Το ίδιο συμβαίνει και στο χωριό Πολύδροσο Φωκίδας, που βρίσκεται στους πρόποδες του πολυτραγουδισμένου Παρνασσού.
Την Κυριακή του Πάσχα η Λιβαδειά είναι σκεπασμένη από ένα σύννεφο καπνού και η «τσίκνα» απλώνεται και πέρα από την πόλη και καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας. Οι κάτοικοι της πόλης μένουν σχεδόν άγρυπνοι για να φτιάξουν τον «λάκκο» και πριν ακόμη ξημερώσει έχουν ετοιμάσει το σημείο και τον σωρό με τα κλαδιά. Ο μεγαλύτερος της οικογένειας ή της παρέας κάνει τον σταυρό του και ανάβει τη φωτιά με τη λαμπάδα της Αναστάσεως. Με αρκετή υπομονή, ραντίσματα νερού και χτυπήματα στα φλεγόμενα κλαδιά, η θράκα ετοιμάζεται και μπαίνουν επάνω τα αρνιά. Το ψήσιμο και το γλέντι κρατούν μέχρι αργά το απόγευμα, συνοδεία τοπικής μουσικής και φυσικά άφθονου κρασιού. Στον δημοτικό «λάκκο», που στήνεται στην περιοχή της Κρύας, προσφέρονται δωρεάν σουβλιστό αρνί, μεζέδες και κρασί στους επισκέπτες και στους παρευρισκομένους, ενώ συμμετέχουν παραδοσιακά χορευτικά συγκροτήματα.
Στο Καρπενήσι το Μεγάλο Σάββατο η Ανάσταση γιορτάζεται με τη ρίψη βεγγαλικών και το μοίρασμα κόκκινων αυγών από τον δήμο σε κατοίκους και επισκέπτες. Ξημερώνοντας η Κυριακή του Πάσχα, το Καρπενήσι κυριολεκτικά καλύπτεται από τον καπνό εκατοντάδων λάκκων στις γειτονιές της πόλης, στους οποίους οι κάτοικοι καίνε κληματαριές. Δίπλα στους λάκκους στήνονται οι σούβλες για το ψήσιμο του οβελία και το γλέντι με άφθονο φαγητό, ποτό, χορούς και τραγούδια διαρκεί μέχρι αργά το βράδυ.
Στην Άμφισσα, έχουν τα «Δάκρυα της Παναγιάς». Το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής όλη η Άμφισσα συναντιέται σε καφενεία, μεζεδοπωλεία και εστιατόρια για να καταναλώσει σαρακοστιανά χωρίς λάδι και μεγάλες ποσότητες τσίπουρου και ούζου, που είναι τα εν λόγω δάκρυα!
Στην Αμυγδαλιά Δωρίδας την Κυριακή του Πάσχα όταν βγαίνουν στο προαύλιο της Εκκλησίας… πιάνονται σε χορό οι άντρες μόνο και κυρίως οι μεγαλύτεροι. Τον χορό παλιά ξεκινούσε πρώτα ο παπάς τραγουδώντας το τραγούδι «Σαράντα δυο Τουρκόπουλα…» και φέρνουν γύρω την εκκλησία τρεις φορές και μετά ξεκινούν χορεύοντας και κατεβαίνουν στην πλατεία.
Στην Υπάτη οι εκδηλώσεις το Πάσχα έχουν ως επίκεντρο το προαύλιο του ναού του Αγίου Νικολάου, όπου κάθε χρόνο συγκεντρώνονται ντόπιοι και ξένοι για να χορέψουν στους ρυθμούς της ελληνικής δημοτικής παράδοσης. Στην Υπάτη, το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, πραγματοποιείται το «κάψιμο του Ιούδα», έθιμο που χάνεται στα βάθη του παρελθόντος, ενώ στο προαύλιο της εκκλησίας του Αγ. Νικολάου ο παπάς σέρνει τον αναστάσιμο χορό ψάλλοντας το «Χριστός Ανέστη». Κάθε χρόνο αυτή την ημέρα, σύσσωμος ο λαός της Υπάτης, αλλά και της ευρύτερης περιοχής αναβιώνει και κρατάει ζωντανό το πανάρχαιο αυτό έθιμο. Ακολουθεί λαϊκό πανηγύρι στην πλατεία με άφθονο κρασί και ντόπια ψητά.
Την δεύτερη ημέρα του Πάσχα, στα Λουτρά Υπάτης, χορεύεται ένας ιδιαίτερος χορός που έρχεται κατευθείαν από την τοπική παράδοση: ο «κλειστός» χορός έχει τις ρίζες του στο Νεοχώρι Υπάτης. Οι εορταστικές εκδηλώσεις συνεχίζονται για δύο ακόμη ημέρες, την Τρίτη του Πάσχα στην Αγία Παρασκευή του χωριού Μεξιάτες όπου στήνεται διπλός γυριστός χορός που έχει παράδοση από την Τουρκοκρατία. Την Τετάρτη μετά το Πάσχα έχουμε την μεγάλη πορεία των αντρών του χωριού της Υπάτης μέχρι την Παναγία Αρσάλη. Το απόγευμα, μόνον οι άνδρες, ανεβαίνουν στην Παναγία Αρσαλή (Αγία Ιερουσαλήμ), διανύοντας με τα πόδια μια απόσταση περίπου δύο ωρών, για να φτάσουν στην σπηλαίο-εκκλησιά. Εκεί ψάλλουν τον εσπερινό και διανυκτερεύουν, ενώ στην Υπάτη το ίδιο βράδυ οι γυναίκες και τα παιδιά ανάβουν φωτιές στο κεντρικό σταυροδρόμι, για να κάψουν τα παλιά μαγιάτικα στεφάνια, χορεύοντας και τραγουδώντας παραδοσιακά μαγιάτικα τραγούδια. Όσοι αντέχουν, πηδούν πάνω από τις φωτιές.
Την Πέμπτη το πρωί οι «Αρσαλιώτες» τελούν θεία λειτουργία και στη συνέχεια κατεβαίνουν στην Υπάτη, όπου οι Υπαταίοι τούς υποδέχονται στη θέση «Περιβόλια» με ζωντανή μουσική. Χορός και λαϊκό πανηγύρι ακολουθεί στην πλατεία της Υπάτης. Η Αγία Ιερουσαλήμ είναι η Αγία των σπηλαίων και των βράχων και το έθιμο προέρχεται από τα αρχαία ελληνορωμαϊκά Ροζάλια (παγανιστικές εορτές της Άνοιξης), ενώ κατά τους χρόνους της Επανάστασης του 1821 η Αγία Ιερουσαλήμ υπήρξε ορμητήριο και σημείο συνάντησης των οπλαρχηγών της περιοχής.
Στα χωριά της δυτικής Φθιώτιδας τη νύχτα της Ανάστασης ένας επίτροπος της Εκκλησίας παίρνει μια σκλίδα (καλάμι από βρίζα) αγιασμένη από τον αγιασμό των Φώτων, ανεβαίνει στο καμπαναριό ψηλά και την ανάβει για να προφυλάξουν ολόκληρη την περιοχή από το χαλάζι. Ο τόπος που θα δει το φως αυτής της σκλίδας δεν κινδυνεύει από χαλάζι. «Χριστός Ανέστη, χαλάζι να μην πέσει».
Οι Μπότηδες στη Σπιανάδα
Το πρωί του Μ. Σαββάτου η Κέρκυρα «βουλιάζει» από το πλήθος πιστών και τουριστών που έρχονται στο νησί για να παρακολουθήσουν μεταξύ άλλων το έθιμο «Μπότηδες», που λαμβάνει χώρα στην «καρδιά» του νησιού: την πλατεία Σπιανάδα. Σύμφωνα με το έθιμο, με την πρώτη Ανάσταση στις 12 το μεσημέρι, οι κάτοικοι της Κέρκυρας, που έχουν στολίσει τα ψηλά παραθυρόφυλλά τους με κόκκινα εμβλήματα και λουλούδια, πετάνε τους «Μπότηδες». Πρόκειται για πήλινα κανάτια με στενό στόμιο και δύο χερούλια στο πλάι για τη μεταφορά τους, δεμένα με κόκκινες κορδέλες. Για το εν λόγω έθιμο, που αποτελεί συνδυασμό ενετικών παραδόσεων και ορθόδοξων εθίμων, υπάρχουν διαφορετικές θεωρίες για το πώς ξεκίνησε. Μία απ' αυτές το θεωρεί μεσαιωνικό έθιμο, κατάλοιπο της Ενετοκρατίας. Οι Βενετοί, ως καθολικοί, έσπαγαν τις παλιές στάμνες την Πρωτοχρονιά, στη μεγαλύτερη γιορτή τους, ως «φόρο» στο νέο χρόνο προκειμένου να τους φέρει καινούργια αγαθά στο σπιτικό τους. Οι ορθόδοξοι «μετακόμισαν» το έθιμο χρονικά και το μετέφεραν στη δική τους μεγαλύτερη γιορτή, το Πάσχα.
Μια δεύτερη εκδοχή, με μεσαιωνικές ρίζες κι αυτή, αναφέρει ότι πρόκειται για προσπάθεια να εκδιωχθούν τα «μολύσματα», τα κακά και μοχθηρά πνεύματα που έβαζαν σε πειρασμό τους ανθρώπους την προηγούμενη χρονιά.
Η τρίτη εκδοχή κάνει λόγο για παγανιστική προέλευση. Ο οργασμός της φύσης και η συλλογή των φρέσκων καρπών απαιτούν νέα κανάτια και δοχεία για την αποθήκευσή τους, με αποτέλεσμα τα παλιά να πετιούνται και, μάλιστα, όσο πιο τελετουργικά τόσο πιο αποδοτική θα είναι και η νέα συγκομιδή.
Σύμφωνα με τη θρησκευτική μας παράδοση, το σπάσιμο των «Μπότηδων» αναπαριστά με τους κρότους, την οργή για τη προδοσία του Ιούδα.
Το έθιμο συνοδεύουν βροντεροί κανονιοβολισμοί που ακούγονται από το Παλιό Φρούριο της Κέρκυρας, αλλά και οι φιλαρμονικές του τόπου που παίζουν θρησκευτικά εμβατήρια. Οι παρευρισκόμενοι στο έθιμο σπεύδουν να μαζέψουν τα κομμάτια από τα σπασμένα πήλινα κανάτια, να τα πάρουν σπίτι τους και να τα φυλάξουν στο εικονοστάσι τους καθώς -σύμφωνα με τους Κερκυραίους-φέρουν τύχη και ευημερία.
Σε Πάρο, Κάρπαθο και Κάλυμνο
Στη Μάρπησσα της Πάρου, το Πάσχα είναι μοναδικό. Έθιμα, τα οποία χρονολογούνται από το 1937, αναβιώνουν στο νησί, ξεκινώντας από τη Μεγάλη Παρασκευή, όπου νέοι και νέες συμμετέχουν στις αναπαραστάσεις των Παθών.
Ανήμερα της Λαμπρής, οι εκδηλώσεις ολοκληρώνονται με την «Γιορτή της Αγάπης» που πραγματοποιείται στο γήπεδο της Μάρπησσας. Την ημέρα αυτή όλο το χωριό γιορτάζει την αγάπη προς τον συνάνθρωπο. Εκεί, με τη συνοδεία παραδοσιακών οργάνων, προσφέρονται αρνί ψητό, κόκκινα αυγά, τυρί και άφθονο παριανό κρασί.
Στην Κάρπαθο υπάρχει το πατροπαράδοτο έθιμο, το «Βυζάντι», σύμφωνα με το οποίο αντί για σουβλιστό αρνί, οι ντόπιοι ετοιμάζουν γεμιστό αρνί με ρύζι, πλιγούρι και εντόσθια. Η προετοιμασία του γίνεται το Μεγάλο Σάββατο. Στη συνέχεια, τοποθετείται στον παραδοσιακό καρπάθιο φούρνο, ο οποίος σφραγίζεται με λάσπη και πηλό και ανήμερα του Πάσχα τον ανοίγουν και γιορτάζουν την ημέρα αυτή με καρπάθιο κρασί και παραδοσιακούς χορούς. Παρόμοιο είναι το γεύμα της Λαμπρής και στην Κάλυμνο, όπου οι γυναίκες παραγεμίζουν με ρύζι και ψιλά συκωτάκια το αρνί και το βάζουν σε πήλινο σκεύος το «μουούρι», το οποίο μπαίνει σε παραδοσιακό θολωτό φούρνο. Στις 12 ακριβώς σημαίνουν ταυτόχρονα οι καμπάνες όλων των εκκλησιών, ενώ από τα βουνά ρίχνουν δυναμίτες. Την επομένη του Πάσχα, το απόγευμα, ο κόσμος μαζεύεται στην πλατεία στο λιμάνι όπου γίνεται αναπαράσταση της αναχώρησης των σφουγγαράδων, όπως στα παλιά χρόνια, δηλαδή αγιασμός μέσα στα πλοία, χοροί και τραγούδια.
Την Τρίτη, στο βορρά
Στην Ιερισσό της Χαλκιδικής, την τρίτη ημέρα του Πάσχα, πάνω στους λόφους γιορτάζεται το έθιμο «Του μαύρου νιου τ' αλώνι». Πρόκειται για την αναπαράσταση της σφαγής 400 Ιερισσιωτών από τους Τούρκους, κατά την Επανάσταση του 1821. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν επαναστάτησαν οι Έλληνες της Χαλκιδικής, οι Τούρκοι κυριάρχησαν και οι πρόκριτοι, φοβισμένοι για αντίποινα, έφυγαν στα βουνά. Ήρθε τότε το Πάσχα (1845) και η Ιερισσός φαινόταν έρημη χωρίς τους Έλληνες. Οι Τούρκοι τους αναζήτησαν και τους μήνυσαν να κατέβουν από τα βουνά με την «υπόσχεση» πως δε θα τους πειράξουν. Την Τρίτη λοιπόν του Πάσχα φάνηκαν όλοι. Όταν έφτασαν στα πρώτα αλώνια, οι Τούρκοι δεν τους πείραξαν μεν, αλλά τους έβαλαν να περάσουν κάτω από αψίδα που σχημάτιζαν δυο στρατιώτες με τα σπαθιά τους, για να τους δείξουν πως υποτάσσονται. Κάποιοι πέρασαν, ώσπου μια στιγμή ένα παλικάρι ντράπηκε για την ταπείνωση, άρπαξε τα σπαθιά και τα πέταξε. Φυσικά, οι Τούρκοι τον έσφαξαν επί τόπου μαζί με τους άλλους. Από τότε, λοιπόν, στην Ιερισσό, κάθε Τρίτη του Πάσχα, στις 11 το πρωί, βγαίνουν στου «Μαύρου Νιου τ' αλώνι».
Οι γεροντότεροι αρχίζουν το χορό. Σιγά-σιγά πιάνονται όλοι οι κάτοικοι, τραγουδώντας όλα τα πασχαλινά τραγούδια. Τελειώνουν με τον «Καγκελευτό» χορό για μνημόσυνο. Έτσι μάλιστα με τον ίδιον τρόπο, σηκώνοντας τα χέρια σαν αψίδα ψηλά, ώστε να περνούν οι άλλοι από κάτω. Τελειώνοντας, οι συμμετέχοντες περνάνε κάτω από μια δάφνινη αψίδα και δύο παλικάρια κρατούν υψωμένα σπαθιά. Κατά τη διάρκεια της γιορτής μοιράζονται σε όλους καφές που βράζει σε μεγάλο καζάνι, «ζωγραφίτικος», τσουρέκια και αυγά. Ο χορός επαναλαμβάνεται το απόγευμα στην κεντρική πλατεία του χωριού.
Τα παζάρια των Χανίων
Tο παραδοσιακό παζάρι των Βουκολιών που οργανώνεται κάθε χρόνο τη Μεγάλη Παρασκευή αποτελεί ιδιαίτερο σημείο αναφοράς για τα Χανιά, έχοντας τις ρίζες στην περίοδο της τουρκοκρατίας. Στη σημερινή του μορφή και προσαρμοσμένο στο πνεύμα της εποχής, το παζάρι είναι ουσιαστικά μια εμποροπανήγυρη και ζωοπανήγυρη που συγκεντρώνει εκατοντάδες μικροπωλητές και πλήθος κόσμου από κάθε γωνιά της Κρήτης.
Το παραδοσιακό παζάρι των Βουκολιών έχει την δική του ιστορία. Οι Βουκολιές, πριν και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν σημείο αναφοράς της κεντρικής και ανατολικής Κισάμου αλλά και του κεντρικού Σελίνου. Η περιοχή, καθώς ήταν γεωργοκτηνοτροφική, συγκέντρωνε κόσμο για πώληση και ανταλλαγή προϊόντων. Ήταν ένας από τους κυριότερους χώρους για οικονομικές συναλλαγές και κοινωνικές σχέσεις και λειτουργούσε κάθε Σάββατο. Οι ημέρες που το παζάρι έφθανε στο αποκορύφωμά του ήταν η παραμονή του Δεκαπενταύγουστου και η Μεγάλη Παρασκευή, κατά την οποία μάλιστα γίνονταν και συνοικέσια.
Η τελετή του Νιπτήρα
Στην Πάτμο η Μεγάλη Εβδομάδα αποτελεί μια μοναδική εμπειρία. Η τελετή του Νιπτήρα, το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης, αποτελεί την αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου: ο ηγούμενος, όπως ακριβώς ο Ιησούς, πλένει τα πόδια δώδεκα μοναχών που κάθονται γύρω από τη μεγάλη εξέδρα, όπως οι μαθητές στο Μυστικό Δείπνο. Τη Μεγάλη Παρασκευή γίνεται η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης στη Μονή του Αγίου Ιωάννη και το ίδιο βράδυ όλοι οι Επιτάφιοι συναντιούνται στις πλατείες της Σκάλας και της Χώρας. Η Ανάσταση γίνεται, επίσης, στο Μοναστήρι και ανήμερα του Πάσχα διαβάζεται το Ευαγγέλιο σε επτά γλώσσες.
Τα εκρηκτικά κλειδιά
Στην Κω, ενώ οι μεγάλοι ασχολούνται με τις πασχαλινές δουλειές, τα παιδιά προετοιμάζονται για την Ανάσταση. Παίρνουν μεγάλα κλειδιά από εκείνα που είχαν οι παλιές κλειδαριές, δένουν με ένα σχοινί το κλειδί με μπαρούτι και βάζουν το καρφί στην τρύπα του κλειδιού, το βράδυ της Ανάστασης το χτυπούν δυνατά στον τοίχο για να εκπυρσοκροτήσει. Άλλοι κόβουν μακριές λωρίδες χαρτιού, βάζουν στην άκρη της κάθε λωρίδας μπαρούτι και ένα φιτίλι, την τυλίγουν τριγωνικά, ώστε να προεξέχει το φιτίλι που το ανάβουν και από την ώρα που ο παπάς λέει το «Χριστός Ανέστη». Το πρωί του Μ. Σαββάτου η εκκλησία στρώνεται με μικρά μοβ μυρωμένα λουλούδια του βουνού που λέγονται λαμπρές. Οι νοικοκυρές φτιάχνουν τις λαμπρόπιττες και το γεμιστό αρνί.
Σαϊτοπόλεμος στην Καλαμάτα
Ανήμερα το Πάσχα πραγματοποιείται στην Καλαμάτα το λαοφιλές έθιμο του σαϊτοπόλεμου. Πρόκειται για ένα λαϊκό έθιμο που η παράδοση θέλει να ξεκινά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, όταν οι σαΐτες χρησίμευαν για να αναχαιτιστεί το τουρκικό ιππικό. Τη Μεγάλη Παρασκευή κορυφώνονται τα γεμίσματα της σαΐτας από τους σαϊτολόγους για το βράδυ της Κυριακής του Πάσχα, αλλά και για την περιφορά του Επιταφίου που σε κάποιες γειτονιές της Καλαμάτας ρίχνουν σαΐτες. Ανήμερα το Πάσχα, στις 8.00 το βράδυ στην πλατεία Όθωνος, στο ιστορικό κέντρο της Καλαμάτας, τα μπουλούκια των σαϊτολόγων κάνουν το σαϊτοπόλεμο, ενώ συμμετέχει η Δημοτική Φιλαρμονική Καλαμάτας και προσφέρονται κεράσματα. Μετά την παρέλαση των μπουλουκιών που συμμετέχουν στον σαϊτοπόλεμο, κάθε μπουλούκι σαϊτολόγων με επικεφαλής τον καπετάνιο, δείχνει την επιτηδειότητά του: κρότος, φωτιά και λάμψη, η δριμεία μυρωδιά της σαΐτας που καίγεται, οι στροβιλιζόμενοι σαΐτολόγοι Είναι «ο χορός της φωτιάς» ή «το ζεϊμπέκικο της φωτιάς», όπως έχει αποκληθεί ο σαϊτοπόλεμος.
Πρώτη Ανάσταση στο Διαβολοπάζαρο
Στο «Σαϊτάν Παζάρ» ή Διαβολοπάζαρο, στο γραφικό λιθόστρωτο στην Πρέβεζα, θα αναβιώσει το έθιμο της πρώτης Ανάστασης. Μόλις ο ιερέας του Μητροπολιτικού Ναού του Αγίου Χαράλαμπους σημάνει την πρώτη Ανάσταση, οι ήχοι των κροτίδων ξεσηκώνουν την πόλη, ενώ πήλινα κανάτια σπάζουν στο πλακόστρωτο του Σαϊτάν. Πρόκειται για έθιμο, που έλκει την καταγωγή του από την εποχή της Τουρκοκρατίας και κάτοικοι και καταστηματάρχες το τηρούν έως σήμερα. Την εποχή εκείνη οι Πρεβεζιάνοι έφτιαχναν μόνοι τους κροτίδες, προκειμένου να κρατήσουν μακριά τους Τούρκους τις άγιες μέρες του Πάσχα. Σκαλισμένη πάνω σε πέτρα σε εμφανές σημείο στο στενό δρομάκι, είναι η ιστορία της ονομασίας του Σαϊτάν Παζάρ. «Μια φορά κατά την διάρκεια της Τουρκικής Κατοχής, ήταν στην Πρέβεζα ένας Τούρκος στρατιωτικός διοικητής πολύ σκληρός και βίαιος. Ένα βράδυ, οι κάτοικοι αυτού του δρόμου, άλειψαν με σαπούνι το καλντερίμι στο σημείο όπου είχε την πιο απότομη κλίση. Όταν την επόμενη ο διοικητής πέρασε από εδώ, το άλογό του γλίστρησε κι’ ο ίδιος έπεσε φωνάζοντας, «Σαϊτάν Παζάρ», δηλαδή, Διαβολοπάζαρο».
Στο χωριό Γηρομέρι Φιλιατών τη Δευτέρα του Πάσχα, οργανοπαίχτες πηγαίνουν πάνω από τους τάφους για να αναβιώσουν το μοναδικό ταφικό έθιμο στην Ελλάδα που έχει ρίζες στις αρχές του 18ου αιώνα. Αμέσως μετά την θεία λειτουργία στον ιερό Ναό της Αγίας Παρασκευής στο νεκροταφείο του χωριού, κάτοικοι και συγγενείς νεκρών στέκονται δίπλα τους τάφους. Με κλαρίνα, ντέφια, λαούτα και ακορντεόν, σπάει η νεκρική σιωπή και γιορτάζουν τη Λαμπρή, με τους δικούς τους ανθρώπους που έφυγαν. Οι συγγενείς του νεκρού παραγγέλνουν το αγαπημένο τραγούδι του για να ακουστεί πάνω από τον τάφο του. Στη συνέχεια, όλοι όσοι βρίσκονται στο νεκροταφείο, στήνουν γλέντι με παραδοσιακά τραγούδια. Για να συνεχιστεί το έθιμο από γενιά σε γενιά στο νεκροταφείο βρίσκονται και τα παιδιά του χωριού.
Και σε άλλα μέρη
Σε πολλές πόλεις και χωριά της χώρας τις μέρες του Πάσχα τηρούνται ήθη και έθιμα που συνδυάζουν τη θρησκευτική μυσταγωγία με ηρωικές και «αναστάσιμες» στιγμές του λαού. Όπως στο Μορφοβούνι, ένα από τα μεγαλύτερα ορεινά χωριά της Καρδίτσας, στη Ρεντίνα τη «Βασίλισσα των Αγράφων», στη Ναύπακτο, τη Μονεμβασιά. Αλλά και σε πολλά νησιά, όπως την Κρήτη, την Αμοργό, τη Σκιάθο, τη Θάσο, την Κω, τη Ρόδο.
Πάντως, όπου κι αν μας βρίσκει το φετινό Πάσχα που μας βρίσκει σε μια δύσκολη και ιδιαίτερη συνθήκη, ας ευχηθούμε σε όλους Καλό Πάσχα με υγεία προσδοκώντας ανάσταση ζωντανών.
http://dadi-amfikleia.blogspot.com/
https://lispolydrosou.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου