Δημοτικό Θέατρο Αθηνών (1858-1939): Όταν ο θεατρικός πολιτισμός γίνεται εμπόρευμα… (Μέρος Γ')

Οι περιπέτειες του δημοτικού θεάτρου στον 20ό αιώνα

Η αυγή του 20ού αιώνα βρίσκει το Δημοτικό Θέατρο να προσπαθεί να ανταγωνιστεί το Εθνικό Θέατρο της Αγίου Κωνσταντίνου, που ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1901 με αποτέλεσμα οι θεατρόφιλοι να μοιράζονταν ανάμεσα στις δύο θεατρικές πιάτσες.

 

Φωτ.: Το Δημοτικό Θέατρο Αθηνών. Γενική άποψη του κτιρίου από την πλευρά της οδού Αιόλου με τους φοίνικες και τους πάγκους των υπαίθριων μαγαζιών των προσφύγων να διακρίνονται στην οδό Αιόλου. Αυτοκίνητα και διαβάτες στην παράπλευρη οδό Κρατίνου Λήψη: 1.1.1922 – 31.12.1927

 

Το θέατρο λόγω και των κακοτεχνιών και ελλείψεών του έπεσε σταδιακά σε μαρασμό παρά τις όποιες προσπάθειες αναβάθμισης και εκσυγχρονισμου επί δημαρχίας Σπύρου Μερκούρη (1899-1914). Εξάλλου, ο Τσίλερ γνώριζε ότι το κτίριο παρέμενε ημιτελές με ξεπερασμένη τεχνολογία σκηνής, έλλειψη κεντρικής θέρμανσης και εξαερισμού και «μίζερη» κεντρική είσοδο. Επιπλέον, λόγω κακής φύλαξης και αδιαφορίας των υπευθύνων συχνά γίνονταν κλοπές βασικών εξαρτημάτων της σκηνής και άλλων αντικειμένων.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, το 1922 και λόγω των έκτακτων συνθηκών του ελληνικού κράτους, με απόφαση του Υπουργείου Περιθάλψεως, το απαξιωμένο πλέον θέατρο -εκπληρώνοντας εμμέσως και τον ανθρωποκεντρικό του ρόλο- έγινε κατάλυμα για 150 ξεριζωμένες οικογένειες προσφύγων από τη Μικρασία, παρά την αντίδραση του δημάρχου Σπύρου Πάτση. 

Φωτ.: Μικρασιάτες πρόσφυγες στα θεωρεία του Δημοτικού Θεάτρου

Σε κάθε ένα από τα 81 θεωρεία της πρώτης, δεύτερης και τρίτης σειράς ζούσε και μια οικογένεια που κοιμόταν, μαγείρευε και άπλωνε τη μπουγάδα της, ενώ και όλοι οι υπόλοιποι χώροι είχαν μετατραπεί για τις ανάγκες διαβίωσης τους σε μαγειρεία, σε πλυσταριά κ.λπ. Η παραμονή τους διήρκησε για τρία χρόνια, στήνοντας πρόχειρα τα νοικοκυριά τους στα θεωρεία του και καίγοντας σε αυτοσχέδιες φουφούδες κομμάτια από τον διάκοσμο και τα σκηνικά του θεάτρου για να ζεσταθούν, εξαιτίας της έλλειψης κεντρικής θέρμανσης, τον χειμώνα του 1922 και του 1923. Αναπόφευκτο ήταν το κτίριο να υποστεί ακόμη περισσότερες φθορές.

 

 

Φωτ.: Αθήνα – Οικογένειες προσφύγων εγκατεστημένες προσωρινά στο Δημοτικό Θέατρο Αθήνας - Κάθε θεωρείο αποτελούσε το σπίτι μιας οικογένειας προσφύγων. Τα κρεμασμένα αντικείμενα και οι αυτοσχέδιες κουρτίνες αποτυπώνουν τις ανάγκες σε χώρο και ιδιωτικότητα σε αυτό το ιδιόμορφο προσφυγικό «σπίτι». - Συλλογή Πέτρου Πουλίδη

 

Από το 1927 (δημαρχία Σπύρου Πάτση) και αφότου ο χώρος έπαψε να λειτουργεί ως χώρος φιλοξενίας μικρασιατών προσφύγων υπήρξε ένα ενδιαφέρον για την αποκατάσταση του θεάτρου.

Έτσι, από το 1928 ξεκινάνε εργασίες ανακαίνισης υπό τον μηχανικό Εμμανουήλ Λαζαρίδη, οι οποίες εκτός από την επισκευή του διακόσμου, των καθισμάτων και όλων των άλλων απαραίτητων εργασιών, περιλαμβάνουν και αύξηση του μεγέθους της σκηνής. Παραγγέλθηκαν 1.200 μέτρα βελούδο προκειμένου να ντυθούν τα σχισμένα καθίσματα, ξυλεία και κρύσταλλα. Όμως όλα αυτά είχαν ιδιαίτερα υψηλό κόστος και μετά το καλοκαίρι του 1929, οπότε ανέλαβε δήμαρχος ο εκ νέου ο Σπύρος Μερκούρης, οι εργασίες σταμάτησαν.

 

Επίλογος

Τα επόμενα χρόνια, το κτίριο του θεάτρου εγκαταλείφτηκε πλήρως, ενώ άρχισε να μπαίνει η ιδέα της κατεδάφισής του. Χωρίς να έχει τεκμηριωθεί λέγεται ότι την ιδέα εισήγαγε ο τότε διοικητής της Εθνικής Τράπεζας Ιωάννης Δροσόπουλος που έχοντας το γραφείο του ακριβώς απέναντι, στην οδό Αιόλου, ενοχλούνταν από την όψη του παρηκμασμένου κτίσματος. Λέγεται, λοιπόν, πως εκείνος έριξε την ιδέα στον Κωνσταντίνο Κοτζιά, ο οποίος ανέλαβε καθήκοντα δημάρχου την περίοδο 1934-1936 και ήταν μετέπειτα υπουργός Διοικήσεως Πρωτευούσης της μεταξικής δικτατορίας της 4ης Αυγούστου 1936, καθοδηγητής της Μεταξικής Νεολαίας ΕΟΝ.

Παρά τις όποιες αντιδράσεις, ακόμη και αρχιτεκτόνων που δεν το θεωρούσαν σπουδαίο κτίριο, η σχετική θετική εισήγηση του τότε προέδρου του Τεχνικού Επιμελητηρίου και καθηγητή Πολεοδομίας του ΕΜΠ Αργύρη Δημητρακόπουλου για την κατεδάφιση στο δημοτικό συμβούλιο της 16ης Μάη 1939, σήμανε την αρχή του τέλους για το Δημοτικό Θέατρο.

Φωτ.: Το δημοτικό Θέατρο λίγο πριν κατεδαφιστεί. Προς τιμήν του Κοτζιά που το κατεδάφισε δόθηκε το όνομα του στην πλατεία...

 

Έτσι, την άνοιξη του 1939, επί δικτατορία Μεταξάς δόθηκε η εντολή της κατεδάφισης του Δημοτικού Θεάτρου Αθηνών, αφήνοντας έκτοτε κενό το χώρο της πλατείας, η οποία φιλοξενεί το όνομα και την προτομή αυτού που το κατεδάφισε, ενός ανθρώπου που καθ' όλη την διάρκεια του βίου του υπήρξε συνειδητός υποστηρικτής τόσο του ιταλικού φασισμού όσο και του γερμανικού ναζισμού κι οποίος το 1936 υποδέχτηκε ο ίδιος τον υπουργό προπαγάνδας του Χίτλερ, τον Γκαίμπελς, στο αεροδρόμιο της Αθήνας ενώ και ο ίδιος πραγματοποίησε αρκετές επισκέψεις τόσο στην Ιταλία όσο και στην Γερμανία μιλώντας με τα καλύτερα λόγια ειδικά για τον φασίστα δικτάτορα Μπενίτο Μουσολίνι.

Σε κάθε περίπτωση η ιστορία του Δημοτικού Θεάτρου Αθηνών αναδεικνύει με διαχρονικό τρόπο την απαξίωση που υφίσταται το θέατρο, οι τέχνες, ο πολιτισμός γενικότερα όταν γίνεται υποχείριο και αναλώσιμο εμπόρευμα στα χέρια της αστικής τάξης.

Διαβάστε το Μέρος Α' & Μέρος Β' 

 

Πηγές:

• Δημοτικό Θέατρο Αθηνών: Τα πρώτα χρόνια της κακοδαιμονίας ενός συγγρείου ευεργετήματος, Άρθρο της Αύρας Ξεπαπαδάκου για το συνέδριο Τέχνη και εθνική ευεργεσία, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων - Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Ιωάννινα, 28-30 Νοεμβρίου 2008
• Αθήνα: Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία,  Θανάσης Γιαχάλας – Τόνια Καφετζάκη, βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ, 2019
• Από τη μελοποιία στη συγγραφή, Διπλ. Εργασία Φωτεινής Κοϊδάκη, Θεσσαλονίκη 2016
• Θέατρο – Θεατρική Παιδεία, Κακουδάκη Τζωρτζίνα - Πατρίτσια Απέργη, Ινστιτούτο διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων
• Η ανακαίνιση του Δημοτικού Θεάτρου Αθηνών από τον Εμμανουήλ Λαζαρίδη, Roubien, D. (2018). e-publishing Μουσείο Μπενάκη, τομ. 3, 2003
• Από του Νείλου μέχρι του Δουνάβεως, 1876-1897 (Δευτ. τόμος, βιβλίο Α+Β): Το χρονικό της ανάπτυξης του ελληνικού επαγγελματικού θέατρου, Χατζηπανταζής Θόδωρος, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2012
• Μια πρωτοφανής φωτογραφία της μεταοθωμανικής Αθήνας, Άρθρο του Σαμσών Ρακά, ΑΣΣΟΔΥΟ
• Η ίδρυση και οι περιπέτειες του Ελληνικού Θεατρικού Μουσείου, Άρθρο Ελευθέριου Σκιαδά, στην ηλ. εφημ. «Ο μικρός Ρωμηός»
• Πλατεία Θεάτρου: Εδώ, η πόλη σου, Άρθρο της Αγγελικής Αντωνοπούλου, www.pragmatikotita.gr
• 9 θρυλικά κτίρια της Αθήνας που δεν υπάρχουν πια, Άρθρο Άκη Κατσούδα, 19.8.2019, www.lifo.gr  
• Ε.ΚΕ.ΒΙ. / Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών / Καμπούρογλου Δημήτριος
• Θέατρο και λαϊκή παράδοση (1871 - 1912)
• Τα Αθηναϊκά
• Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ
• https://www.mixanitouxronou.gr/
• http://www.athenssculptures.com/